SEKATEN

Upacara tradisi sekaten minangka aset budaya dhaerah nganti saiki isih ajeg dipengeti dening saperangan gedhe warga kutha Solo. Ngamot crita rakyat sing nglandesi pegelarane. Kaya sing dicritakake dening GPH Puger ing bukune Sekaten (2002), tradisi sekaten ing kraton Kasunanan Surakarta dipurwakani adeging keraton Islam kaping pisan, yaiku Demak, Ratune kang asma Raden Patah ngersakake nyiarake agama Islam sajroning negarane, sesandhingan karo para Wali. Raden Patah banjur ngadekake Masjid Agung ing Demak, lan digunakake minangka sarana dakwah lan nyebarake Islam, kanthi cara nyawijikake budaya ing papan kono.

Sawetara dina, digawe sawijining adicara kang ngepasi karo dina wiyosane Nabu Muhammad saw, ing jero Masjid diadani dakwah kanthi sarana piranthi gamelan. Swara gamelan kuwi wusanane bisa nggeret wigatine para warga kang padha teka ing papan kono banjur disyahadatake. Akeh wong sing seneng lan saya suwe adicara iku kasebut sahadatan utawa Sekaten.

Lakune upacara tradisi Sekaten ing kraton Surakarta dilaksanakake ngepasi dina wiyosane Nabi Muhammad saw, tanggal 5 nganti 12 Rabiul awal. Sepisan pengetan Sekaten tanggal 5 Rabiul awal, diwiwiti acara ngetokake rong pangkon gamelan tilasan jaman Demak, saka jero Kraton. Gamelan kuwi banjur digawa liwat alun-alun teka sajroning Masjid Agung, sadurunge dietokake saka kraton luwih dhisek dislameti, umbul donga lan diwenehi sesajen. Sawise pasrah tinampi saka utusan kraton marang penghulu Masjid, gamelan dipapanake ing Bangsal Pradangga ing kidul lan lor latar ngarep Masjid Agung Surakarta. Gamelan ditabuh nalika wis ana utusan saka Kraton sing mrentahake supaya ditabuh, yakuwi wanci jam papat sore.

Rong piranthi gamelan kuwi jenenge Kyai Guntur Madu, mapaning perangan kidul kang nglambangake syahadat tauhid. Denen Kyai Guntur Sari mapan ing lor Pendhapa Masjid Agung kang nglambangake syahadat rosul. Gamelan Sekaten kang ditabuh tanggal 5 Rabiul awal jam papat sore kuwi tansah dienteni dening para warga. Akeh-akeh wong padha ngrudug Masjid Agung, saperlu ngrungokake gamelan sing ditabuh pisanan.

Sabanjure kuwi, gamelan kuwi ditabuh genti genten sasuwene pengetan Sekaten. Gamelan ditabuh wayah esuk wiwit jam sanga, wayahe asar lan luhur mandheg, banjur ditabuh maneh lan mandheg maneh nalika mlebu wayah maghrib lan isya, ditabuh maneh nganti jam 12 bengi.

Sawise pengetan Sekaten dilakoni pitung dina, wanci tanggal 12 Rabiul awal, yakuwi dina lahire Nabi Muhammad saw diadani upacara grebeg yakuwi upacara slametan liwat simbol gunungan sing diusung metu saka Kraton.

Miturut GPH Puger, upacara iku minangka momentum wilujengan rasa syukur marang Gusti kang maha kuasa kang wis paring berkah lan kanikmatan ing donya. Saka sejarahe Sekaten kuwi ora mung salumrahe ritual taunan, para Wali kang nyiarake agama Islam nggunakake sarana gamelan kanggo nggeret kawigatine warga ing Masjid Demak. Nalika wong-wong padha teka, sadurunge mlebu Masjid diprentahake sesuci (wudu) lan maca syahadat. Dakwah utawa syiar agama Islam ketara kenthel banget ing jaman kuwi.

Nanging nalika mlebu jamane Mataram Islam, bobot kualitase rada mudhun, warga kang ngebaki Masjid wis ora dituntun maca syahadat maneh panyawange nalika kuwi wis akeh warga kang mlebu Islam. Banjur dibacutake dening Kraton Surakarta lan Ngayogyakarta nganti saiki. Sing isih katon mung basa simbol kang diwujudake saka gunungan. Wujud gunungan kang mucuk lan saya lincip pucuke, mujudake rasa syukur lan ngarah dhumateng Gusti Kang Maha Kuasa. Dene isen-isen ing gunungan kuwi kang mujudake asil bumi lan sakabehe kang wis diparingake dening Gusti Kang Maha Kuasa. Miturut saperangan wong, isen-isen gunungan kuwi duweni piyandel dhewe-dhewe.

Ana sugesti menawa isen-isen gunungan kuwi wis di dongani, mula ngamot berkat utawa barokah kanggo uripe warga sing bisa njupuk lan ngrawat isen-isen gunungan kuwi mau. Akeh simbol kang bisa kapethik saka makna Sekaten, ana wulangan spiritual lan rasa kurmat sarta syukur dhumateng Gusti, paugeran urip, dumadine manungsa nganthi kuwajibane wong lanang, wong wadon, lan anak ing urip bebrayan.